In Examens hebben verschillende artikelen gestaan over jureren zoals ‘Jureren in de paardensport’ (Examens 2014-3) of ‘Het beoordelen van bier tijdens de jaarlijkse Dutch Beer Challenge’ (Examens 2023-1). En graag willen we de juryleden van het succesvolle tv-programma ‘Heel Holland Bakt’ een keer interviewen over hoe zij beoordelen voor een artikel in Examens. Maar passen de drie hiervoor genoemde voorbeelden van jurering wel in Examens, want het zijn toch geen examens?

In de drie hiervoor genoemde voorbeelden van jureren is sprake van een performance assessment. Een performance assessment zien we vaak terug als een van de mogelijke toets-/examenvormen. Bij jureren spreken we niet over een toetsvorm, maar waarin zit het verschil? Gerard Straetmans, dé deskundige op het gebied van performance assessment definieert in zijn Lectorale rede (2004) performance assessment als volgt: ‘Van een performance assessment is sprake als de kandidaat onder zo natuurgetrouw mogelijke omstandigheden een zo realistisch mogelijke opdracht (al dan niet expliciet verstrekt) uitvoert, waarbij hij/zij geobserveerd wordt door minimaal één assessor die de uitvoering en het resultaat daarvan beoordeelt met behulp van vooraf gespecificeerde kwaliteitscriteria’. In andere bronnen spreekt hij ook over een complexe, authentieke taak die een kandidaat moet uitvoeren die representatief is voor wat de kandidaat in een echte context moeten kunnen doen. Deze toetsvorm richt zich vooral op het beoordelen van praktische vaardigheden, probleemoplossend vermogen en het toepassen van kennis in realistische situaties.

Als we kijken naar het programma ‘Heel Holland bakt’ dan voldoet de definitie van Gerard grotendeels. Wat mist is of de beoordeling is gebaseerd op vooraf gespecificeerde kwaliteitscriteria. Of zijn die er toch en zitten die al dan niet impliciet in het hoofd van de twee beoordelaars, die aangemerkt kunnen worden met het woord Connaisseur. Een connaisseur is iemand met een zodanige specialistische kennis of goede smaak op een bepaald gebied, dat hij of zij als een autoriteit ter zake geldt; kenner; specialist (Algemeen Nederlands Woordenboek). Een vraag van ons aan de juryleden zou vast zijn welke beoordelingscriteria ze hanteren en of die vooraf bekend zijn gemaakt. Overigens heeft de redactie nog nooit iets van reuring gelezen of gehoord over de oordelen van de juryleden. Blijkbaar zijn hun onderbouwde holistische connaisseurs-oordelen herkenbaar voor de meeste van de vele kijkers. Op de website van ‘Heel Holland bakt’ zijn geen beoordelingscriteria te vinden en dat is wellicht ook niet de bedoeling. Laat de kijkers maar zelf oordelen en dat vergelijken met wat de bevindingen van de echte deskundigen, het is tenslotte entertainment en geen examen.

ChatGPT (ChatGPT 4o Nederlands (OpenAI, december 2024)) geeft overigens wel een aardige inkijk in de verschillen die bestaan bij het beoordelen van een performance assessment als een examen in vergelijking met een jurering:

Een examen en een jurering hebben verschillende doelen, contexten en processen, hoewel beide beoordelingsvormen zijn. Hier is een overzicht van de belangrijkste verschillen:

1. Doel

• Examen:
  Het doel van een examen is om te beoordelen of een kandidaat voldoet aan vooraf gestelde criteria van kennis, inzicht, en vaardigheden zoals beschreven in een onderwijs- of examenregeling. Het is sterk gericht op het behalen van een certificaat, diploma, of graad.
• Jurering:
  Een jurering is doorgaans een beoordeling van prestaties, producten, of vaardigheden in een creatieve of competitieve context. Het gaat niet per se om het behalen van een graad, maar om het vaststellen van kwaliteit, creativiteit of de winnaar in een wedstrijd.

2. Context

• Examen:
  Gebruikt in een onderwijsomgeving, zoals in scholen, universiteiten, of beroepsopleidingen. De examencommissie of docenten beoordelen de kandidaten aan de hand van objectieve en vooraf vastgestelde leerdoelen.
• Jurering:
  Vaak gebruikt in competities of creatieve settings, zoals kunstwedstrijden, sporttoernooien, of wetenschappelijke congressen. De juryleden beoordelen prestaties of werken aan de hand van vaak subjectieve criteria, zoals originaliteit, esthetiek, of impact.

3. Beoordelaars

• Examen:
  Beoordeling wordt uitgevoerd door vakinhoudelijke experts, docenten, of leden van een examencommissie. Deze moeten objectief handelen binnen de kaders van de wet en onderwijsregelingen.
• Jurering:
  Beoordeling gebeurt door een jury, die bestaat uit experts, professionals, of personen met relevante ervaring. Hun beoordeling kan zowel objectief als subjectief zijn, afhankelijk van de aard van de competitie.

4. Criteria

• Examen:
  De criteria voor beoordeling zijn expliciet vastgelegd in de onderwijs- en examenregeling (OER). Kandidaten weten op voorhand waaraan ze moeten voldoen.
• Jurering:
  Criteria zijn vaak breder of meer open voor interpretatie, zoals “creativiteit,” “impact,” of “technische bekwaamheid.” De jury heeft meer discretionaire ruimte.

5. Uitkomst

• Examen:
  De uitkomst is meestal binair of gestructureerd: geslaagd of niet geslaagd, een cijfer of een eindbeoordeling. Het resultaat leidt tot een formele erkenning zoals een diploma of graad.
• Jurering:
  De uitkomst is vaak een rangschikking (zoals een winnaar of top drie) of een beoordeling zonder formele erkenning. In sommige gevallen leidt het tot prijzen of erkenning in een specifieke context.

Voorbeeld

• Examen: Een student legt een wiskunde-examen af om te bewijzen dat hij of zij de leerdoelen heeft behaald die nodig zijn om over te gaan of af te studeren.
• Jurering: Een schilder beoordeelt werken van kunstenaars tijdens een kunstwedstrijd en bepaalt welke het meest innovatief of technisch vaardig zijn.

Conclusie

Het grootste verschil ligt in de context en het doel: een examen heeft een formele, objectieve rol in een educatief kader, terwijl een jurering meestal plaatsvindt in een competitie of beoordeling van creatieve prestaties, waar subjectieve interpretatie een grotere rol speelt.

Een herkenbare uitleg van ChatGPT, dat een mooie basis kan vormen voor een interview met als vraag of een subjectieve interpretatie van een connaisseur eigenlijk niet toch een objectieve beoordeling is omdat het een oordeel van een connaisseur is.

Hopelijk mogen we juryleden van ‘Heel Holland Bakt’ interviewen.