In de vorige E-Nieuwsbrief van 11 januari 2024 werd al opgemerkt dat Annie Kempers (redactielid van Examens) een vraag had neergelegd bij de Koninklijke Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (NBA). Ze vraagt een reactie op het wereldwijde examenfraudeprobleem binnen de beroepsgroep te verwoorden voor ons tijdschrift. In het laatste nummer van Examens (2024-1) verscheen het artikel ‘Examenfraude bij NBA-examens’.

Een zeer recente artikel in het Financieel dagblad (fd) (25 maart 2024) laat zien hoe diep en breed het probleem van examenfraude geworteld is binnen de accountancy. Onlangs hebben zich volgens het fd twee klokkenluiders gemeld bij de Nederlandse tak van accountantskantoor Mazars over geconstateerde potentiële ‘misdragingen’ bij examens. Daarmee zou het, het derde accountantskantoor in Nederland zijn dat in opspraak raakt over mogelijke examenfraude na KPMG en Deloitte. De AFM heeft inmiddels bij andere accountskantoren het verzoek gedaan voor een eigen intern onderzoek naar examenfraude, maar daarover is nog geen informatie naar buiten gekomen. De fraude bij Mazars zou mogelijk gaan over het delen van antwoorden op vooral meerkeuzevragen.

Wat is examenfraude en het gevolg
Het doorgeven van vragen of antwoorden is een zuivere vorm van examenfraude. De NVE (Nederlandse Vereniging voor Examens) heeft verschillende jaren geleden (jaartal is niet terug te vinden), een prijsvraag uitgeschreven voor een definitie van examenfraude omdat er geen algemeen erkende definitie bestond. Deze prijsvraag werd gewonnen door Manon Bonefaas met de volgende definitie die nu breed wordt gebruikt: ‘Het opzettelijk beïnvloeden van (onderdelen van) het examenproces met als doel een ander resultaat uit het examen te verkrijgen’. Want zijn de behaalde scores op het examen waarvan de vragen en/of de antwoorden bekend geraakt wel betrouwbaar, niet dus. De behaalde score op het examen geeft in geval niet betrouwbaar weer wat de accountant aan kennispercentage zou moeten weten. Er is daarbij niet alleen sprake van fraude. Het is niet ethisch en zeker niet integer bij iemand die een controlerend beroep uitoefent dat toeziet op onder meer de betrouwbaarheid van jaarrekeningen. Binnen de accountancy kan men zich nu terecht afvragen of het civiel effect van de examens daar nog wel enige waarde heeft.

‘Ik zweer dat ik niet zal spieken’
Soms denken organisaties het anders op te kunnen lossen. Bijvoorbeeld door de kandidaten een eed af te laten leggen, zoals Harvard in 2014 deed, toen ook daar grootschalige examenfraude werd ontdekt. Harvard stelde een ‘erecode’ op, en studenten moesten zweren dat ze zich daaraan zouden houden. In die erecode staat: ‘Ik zweer dat ik niet zal spieken omdat spieken de normen van de Harvard-gemeenschap schendt’. Het is bijzonder naïef om te denken dat hierdoor niemand meer zal spieken en een totale miskenning om als organisatie ervoor te zorgen dat de kans op fraude door de organisatie zelf geminimaliseerd moet worden. Hier raken we tegelijk het aspect van toetsdeskundigheid. Het is niet voor niets dat Fontys in 2016 is gestart met de masteropleiding Toetsdeskundige. Toetsbekwaamheid in organisaties waar examinering een rol speelt, is nodig om tot valide en betrouwbare scores op toetsen te komen en tot examens met een civiel effect van een minimaal voldoende niveau.

Omvang van de itembank
In Examens 2011-1 heeft van de hand van Annie Kempers en Annemarie de Knecht-van Eekelen een artikel gestaan over de omvang van een itembank. Wellicht goed om dat artikel in het kader van de examenfraude hier nog eens op te nemen via de onderstaande link. Het gaat erom dat de omvang van de itembank waaruit vergelijkbare examens op basis van gedetailleerde toetsmatrijs at random worden getrokken een omvang moet hebben die een relatie heeft met de omvang van de doelgroep, de frequentie waarin examens worden afgenomen en de omvang van het examen in het aantal vragen. Iedereen die een beetje verstand heeft van examens snap dat. Een itembank met zestig vragen voor een examen van 40 vragen die maandelijks at random samengesteld wordt afgenomen binnen een doelgroep van 3.000 kandidaten die binnen een jaar examen moeten doen, is ruim onvoldoende groot en de vragen zullen binnen de kortste keren bekend raken. De kandidaten mogen geen vragen en antwoorden doorgeven, maar de examenorganisatie is zwaar toetstechnisch in gebreke gebleven.

Voer pyschometrische analyses uit
Of dat laatste, bekend raken van vragen, ook gebeurd is eenvoudig te analyseren door na elke afname de p- en a-waarden van alle vragen te analyseren en in de tijd te volgen. Maar als ook geen analyses plaatsvinden, tja dan ben je als organisatie ook nog ziende blind. Waar examens zijn wordt gefraudeerd en een eed af laten leggen blijkt niet te helpen. Het is dus zaak dat de examenorganisatie haar eigen organisatie qua examinering op orde moet brengen. Helemaal voorkomen lukt niet maar de kans op fraude verkleinen kan wel.

Twee linken
Twee linken naar artikelen met handvatten die een bijdrage kunnen leveren aan het verminderen van de kans op examenfraude die eerder in Examens zijn verschenen:

• Link naar artikel 2011-1: De omvang van een itembank, maar geen wet van meden en perzen.
• Link naar artikel 2016-4: Examenfraude, een overzicht.